O Błędowie
O Błędowie
W tym okresie niewiele wiadomo na temat dworu, jego dokładnej lokalizacji i wyglądu. Według tradycji, był drewniany, znajdował się w miejscu obecnego, albo w pobliżu dzisiejszego stawu. W dwudziestoleciu międzywojennym prowadzono na terenie parku (oraz znajdujących się w nim, ułożonych paciorkowo i kaskadowo pięciu stawów) badania archeologiczne, podczas których właśnie nad jednym ze stawów odkryto ślady drewnianych konstrukcji. W początkach XVIII wieku majątek przeszedł we władanie Załuskich i pozostawał w ich rękach do 1770 roku. Następnym właścicielem był Jakub Zbierzchowski herbu Grzymała III. W połowie XVIII wieku jego rodzina posiadała także pobliską Małą Wieś, którą następnie sprzedała Bazylemu Walickiemu herbu Łada. W końcu XVIII wieku również Błędów trafił w ręce Walickich. Zakupił go syn Bazylego - Józef - starosta rawski i mszczonowski, wraz ze swoją żoną Klementyną ze Skarbków Kozietulskich herbu Habdank.
Na przełomie XVIII i XIX wieku
Mała Wieś nadal pełniła rolę głównej siedziby Walickich. W latach 1798-1809 Klementyna Walicka prace przy dekoracji tamtejszego pałacu powierzyła Fryderykowi Albertowi Lesslowi, znanemu warszawskiemu architektowi, późniejszemu budowniczemu rządowemu w Księstwie Warszawskim (1810) oraz głównemu architektowi i budowniczemu miasta Warszawy (1813). Starościna będąca pod wrażeniem zdolności architekta zleciła mu budowę nowej rezydencji w pobliskim Błędowie.
Charakterystyczny dla polskiego klasycyzmu pałac powstał w latach 1802-1808, a kompozycja budynków dworskich wzorowana była na układzie z Małej Wsi.
Centrum założenia stanowił parterowy dom, z piętrem jedynie w środkowej części. Dziedziniec podjazdowy wyznaczony był przez cztery parterowe pawilony dworskie (dwa mieszkalne i dwa gospodarcze – wozownia i lamus) ustawione parami, symetrycznie naprzeciw siebie.
Prawdopodobnie, równolegle z budową obiektu mieszkalnego powstał także park krajobrazowy wykorzystujący istniejące ukształtowanie terenu i roślinność. Utworzony zapewne także według wskazówek Lessla.
Dekorację malarską wnętrza nowego dworu, podobnie jak dekorację pałacu w Małej Wsi, w latach 1810-1811 wykonywał Robert Stankiewicz.
Klementyna Walicka w 1812 roku wystawiła majątek w Błędowie na licytację. Nabył go włocławski kanonik katedralny ksiądz Józef Wiercieński. Następnie majątek przeszedł w posiadanie jego siostry Marii Elżbiety Wiercieńskiej i jej męża Ignacego Zagórskiego (1819 rok).
Ich syn Karol Zagórski - kolejny dziedzic majątku, wkładał mnóstwo starań w unowocześnienie i uprzemysłowienie okolicy, a co za tym idzie ożywienie gospodarcze regionu.
W latach 1827-1830 założył w Błędowie osadę fabryczną zlokalizowaną na wschodnim brzegu rzeki Mogielanki.
To początek wielokulturowego Błędowa, gdzie przez ponad 100 lat współistniały potem w delikatnej symbiozie różne wyznania i kultury, od katolickiej poczynając, przez mojżeszową, prawosławną, po protestancką.
Nową osadę rozplanowano na wzór małego miasta. W centralnym punkcie umiejscowiono obszerny prostokątny rynek z czterema ulicami wychodzącymi z jego narożników. W tym czasie powstały tu pierwsze na polskich ziemiach zakłady wyrobów jedwabnych. W majątku funkcjonowała kuźnia mechaniczna, młyn wodny i browar. W 1845 roku majątek przeszedł w ręce Jana Kantego Wołowskiego, który w kolejnym roku odsprzedał go Janowi Chryzostomowi Kijewskiemu, znanemu warszawskiemu chemikowi i przemysłowcowi.
Nowy dziedzic dalej kontynuował rozwój gospodarczy Błędowa. W 1859 roku doprowadził do powstania filii żyrardowskich warsztatów tkackich. Połączono pobliskie Goliany linią kolejki wąskotorowej z Piasecznem i Warszawą. Z powodu licznych pożarów oraz niechęci okolicznych właścicieli ziemskich w stosunku do przemysłowych planów dziedzica warsztaty nie utrzymały się długo i przeniesiono je z powrotem do Żyrardowa.
Powstanie styczniowe odcisnęło także swoje piętno także na błędowskim majątku. To tu, jak wieść gminna niesie, na starej wyniosłej jodle u zbiegu dworu i pawilonu północnego moskale wieszali skazanych powstańców. W latach 1882-1884 Kijewski ufundował nowy kościół parafialny p.w. Opieki św. Józefa Robotnika. Został on umiejscowiony na głównej osi założenia dworskiego, przy powstałym 50 lat wcześniej Nowym Rynku.
W 1895 roku spadkobiercy Kijewskiego sprzedali majątek hrabiemu Juliuszowi Ostrowskiemu herbu Rawicz, jednemu z najbogatszych właścicieli ziemskich w ówczesnym Królestwie Polskim, autorowi „Księgi herbowej rodów polskich”. Wówczas majątek błędowski liczył ponad 1000 hektarów. Niedługo potem kolejnym dziedzicem został Włodzimierz Potocki herbu Rawa. Następnie dobra odziedziczyła jego córka - Maria Izabela wraz ze swoim mężem, profesorem Czesławem Stankiewiczem (herbu Mogiła), znanym warszawskim lekarzem. Wtedy to nastąpił największy rozkwit Błędowa.
Maria Stankiewiczowa, która ukończyła studia ogrodnicze zaraziła swoją pasją męża i razem tworzyli wspaniałe kolekcje roślinne oraz inwestowali w rozwój błędowskiego ogrodnictwa. W latach 1900 i 1933 w pałacu przeprowadzono prace remontowe, a w 1910 roku rozbudowano park. Zastosowano szereg unikatowych, nieznanych rozwiązań w innych majątkach na Mazowszu, za to znanych tradycyjnej angielskiej sztuce ogrodowej, co wskazywać może na rękę angielskiego projektanta. Wówczas posadzono wiele rzadkich i cennych gatunków drzew. W obszernym błędowskim majątku prowadzono gospodarstwo rolne i sadownicze o powierzchni około 100 ha, z czego połowę powierzchni zajmowały nowoczesne sady. Była to rzecz niespotykana w tamtych czasach. Stankiewiczowie, obok Lubomirskich z Małej Wsi i Daszewskich z Michałowa byli pionierami sadownictwa na terenie grójecczyzny. Poza sadami posiadali także szkółkę roślin ozdobnych i owocowych. Chlubili się i specjalizowali zwłaszcza w produkcji róż - błędowska plantacja byłą członkiem elitarnego angielskiego Królewskiego Towarzystwa Hodowców Róż.
Jak wiele innych siedzib ziemiańskich błędowski majątek nie oparł się trudnym kolejom polskiego narodu. Od 1939 roku w domu stacjonowało dowództwo Wehrmachtu, a równocześnie majątek stanowił zaplecze dla działającego na tym terenie oddziału Armii Krajowej, służąc m.in. wsparciem Powstaniu Warszawskiemu, zaś w 1945 roku to właśnie tu stał sztab marszałka Żukowa. Dobra błędowskie pozostawały we władaniu Witołda Stankiewicza do końca II wojny światowej, kiedy to w wyniku reformy rolnej majątek znacjonalizowano, zaś rodzinę właścicieli wypędzono, zakazując nawet doń dostępu.
W majątku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne zajmujące się sadownictwem i produkcją ryb. W pałacu i towarzyszących mu oficynach przez kilkanaście lat mieściły się mieszkania dla pracowników, magazyn oraz skład narzędzi i nawozów. Ze względu na stale pogarszający się stan budynków, pracownicy zostali przeniesieni do nowo wybudowanych mieszkań, a pałac pozbawiony opieki niszczał i popadał w ruinę.
W ramach inwentaryzacji zabytków prowadzonej podczas opracowywania „Katalogu zabytków sztuki w Polsce” przygotowano pełną dokumentację dotyczącą założenia pałacowo-parkowego.
Przyczyniło się to w 1962 roku do wpisania pałacu, towarzyszących mu oficyn oraz parku do rejestru zabytków. W latach 1968-1982 właścicielem pałacu i parku był Uniwersytet Warszawski. Miał zostać tu utworzony Dom Pracy Twórczej oraz ośrodek szkoleniowy i konferencyjny. W tym czasie wykonano szereg badań, przeprowadzono pełną inwentaryzację i przygotowano projekt rozbudowy.
Niestety, niewystarczające fundusze przekreśliły plany władz uczelni dotyczące odrestaurowania założenia. W efekcie, po kilkunastu latach obiekt został oddany w ręce Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
Lata, kiedy dysponentem parku błędowskiego był Uniwersytet Warszawski zaowocowały nakręceniem na terenie parku filmów fabularnych:
- „Droga w świetle księżyca” w reżyserii Witolda Orzechowskiego (1972)
- „Grzechy dzieciństwa” w reżyserii Krzysztofa Nowaka- Tyszowieckiego (1980),
w których dobrze widoczne są wygląd budynków oraz kompozycja obiektu.
W 1986 roku pałac przeszedł w ręce Prokuratury Generalnej. W Błędowie chciano utworzyć ośrodek szkoleniowy. Przygotowano koncepcję zakładającą odbudowę zdewastowanej historycznej zabudowy i budowę nowych obiektów.
W 1987 roku, w związku ze złym stanem technicznym pałac rozebrano. Ze względu na przemiany ustrojowe prace zarzucono, a w 1991 roku pałac wraz parkiem wrócił w ręce rodziny Stankiewiczów, spadkobierców przedwojennych właścicieli.
Od 2012 roku błędowski zespół pałacowo-parkowy ma nowych właścicieli. W parku oraz na folwarku trwają intensywne prace rewaloryzacyjne mające na celu przywrócenie obiektowi dawnego piękna oraz utworzenie w nim obiektów kulturalnych i turystycznych. Na podstawie materiałów archiwalnych zgromadzonych przez Annę i Pawła Misierewiczów, przekazów Rodziny Stankiewiczów oraz licznych mieszkańców Błędowa.
